Internt referansenummer: B-28.03.2012
Kilde
TUSSAR OG TROLLDOM
Av: Kjetil A. Flatin (Klikk her for å lese om Kjetil A. Flatin)
Ved Tov Flatin (Klikk her for å lese om Tov Flatin)
Norsk Folkeminnela nr. 21
Kristiania
1930
Klikk her for å lese «Fyreordet»

Trolldom

Den vise fenta paa Kongsberg

Kring 1750 livde det eit kvende paa Kongsberg, som det stod slik gjetord av i dei øvre Telemarksbygdine. Ho var syni, kunde sjaa inn i komande tidir og segja framtidi av folk, for-telja um dulde ting som hadde hendt o. s. b.

I Telemark vart ho vanleg kalla Den vise fenta paa Kongsberg. I gamle dagar var Kongsberg den næraste byen for Øvre Telemark aa koma til, liksom Skien er no. Difor vanka daa telane jamleg paa Kongsberg baade marknadstid og elles, og paa dessa byreisune sine var dei ofte inne hjaa Den vise fenta og spurde seg fyre og fekk hjelp og vise raad.

*     *     *

Vetteren 1754 var lensmannen i Selgjord, Jørn Gunleikson Gjuve, paa Kongsberg-marknaden. Saman med nokre andre reiste han inn til Den vise fenta. For moro skuld spyrr Jørn henne, um han skulde verta enkjemann nokon sinn.

«Jau, segjer fenta, «skunde deg heimatt, og enkjemann vert du um ikkje rett lengi til heller.
Men ikkje skal du verta live lagje so lengi etter kona di, at du fær gifte deg att.»

Daa Jørn kom heimatt fraa byen, so var dei i full gang med aa bryggje og baka heime paa Gjuve, for der skulde vera eit grepa lag i samhøve med, at ein av sønine, Per heitte han, skulde flytja heimanfraa og yvitaka Aasheim, ein av dei mange gardane som lensmannen aatte. Midt i det ansame arbeide med aa faa alt reidugt til lage, vart Hilleborg, kjerringi til Jørn, braatt sjuk og døydde um faa dagar. Det vart soleis likferdskost av all mat og drykk, som var tenkt til flytjarlage.

Frampaa vaarparten døydde Jørn au, og dei fekk soleis sanne det Den vise fenta hadde sagt.

*     *     *

Gamle Jørn Bakken i Selgjord (far til Knut Bakken og Kristian Kassland) var inne til Den vise fenta paa Kongsberg og spurde, hosta død ‘n skulde faa.

«Du kjem til drukne,» sa ho.

Jørn lika detta ille og var alltid so redd vatn sea, at ‘n aldri vaaga seg i praam eller y-vi elvir. Men so var det ein dag, etter han hadde vorti rett gamalt mann, han gjekk og gjætte krøteri heimi gjorde um hausten. Han hadde nedfallsjuken, og fekk nett ei beite i det same han vilde stiga yvi eit lite bekkjeskil, som renn etter Bakke-feten. Han datt med andlite ned i vatne og vart liggjande soleis hjelpelaus til han drukna.

Paa Sudistogu Meaas i Selgjord, daa Aslak og Margit livde der, umlag 1800, daa kom det burt ei svær sye, og daa ho inginstad var aa finne att, so meinte dei at ho var stoli.

Um vetteren, daa Kongsberg-marknaden var, so fekk dei ein mann til gange innum Den vise fenta og spyrja, kvar sya hadde vorti av.

Fenta svara, at sya ikkje var stoli, men laag under snjoen ein stad i tune, og naar vaaren kom, so vilde dei finne ho att.

Det gjekk nett, som fenta hadde sagt. Um vaaren fann dei sya.

*     *     *

Ei gong fór ho gjenom Flatdal og var innum paa Sundbø. Ketil og Kristens, foreldri til gamle Hallvor Aadalen, bruka der daa.

Kristens var syster til Sørn Loftsgarden, og han var dugeleg rik, men so girug at ‘n turka eplekaal og mol til snus for mor si.

Den vise fenta spaadde for Kristens og sa, at ho skulde faa ein lut av ein gard til gjevande. So gjekk det au. Sørn, bror hennar, døydde ugift, og Kristens ervde ein lut av Loftsgarden; ho fekk Aadalen.

*     *     *

Ein son til Ketil og Kristens heitte Tor. Han var ein maka-laus gut, serskilt smedarbeid hadde han givnad til. Men han var so ille nærsynt, at han skambrende andlite sitt, naar han skulde smide.

Far hans reiste til Den vise fenta og spurde, um ho kunde vita noko raad for guten. Men ho svara, at det fanst ikkje raad for syni hans — elles voks ‘n ikkje upp heller, sa ho, han kom snart til aa døy. Og so gjekk det au. Um eit aars tid so døydde guten.

Ketil budde paa Gamlestoul i Kivledalen i denne tidi, og same venda, han var til fenta um son sin, sa ho, at det hadde vori varme i stogo hans tri vendur. Og det var so det, so Ketil sanna henne i det. So fortalde ho, at varmen kom ifraa ein stokk, som var timra inn i stogo og som det var slikt flogtyri i, at han fata eld av seg sjav. Vilde han berge husi sine, so maatte han hogge utor den stokken i stogo. Ho sa plent, der stokken var, og Ketil skunda seg heimatt, det fortaste han kunde — han var redd stogo kunde brenne, førr han kom fram.

Daa han kom heim og fann stokken, so hoggi han ‘n ut, so fort som raad var. Men varmen gneista for kvart hogge, so eldfim var ‘n. Det var flogtyritre (migtre).