Internt referansenummer: 13.08.2011 – BOK
Kilde:
Sagn og halvglømte navn.
(Fortellinger om folk som satte farge på bygdemiljøet)
Reidar Blokkeskar
Tegninger: Otto Lie
Nidaros forlag 1983
Utgitt i samarbeid med Meldal Historielag
ISBN: 82-990804-2-8
Klikk her for å lese ”Forordet” med bilde av forfatter Reidar Blokkeskar.

Langvass-kopann

(Bildet er kun et illustrasjonsbilde)

Det var mange husmenn i Meldal i gammel tid. I 1845 var det 215 husmenn i bygda. Den husmannsplassen som låg høgst over havet og lengst til fjells, var sikkert plassen Langvatnet. Denne heimen låg utover mot Trollheimen, mellom Raufjellet og Langvatnet. Den første benemnelsa på plassen var Rødfjeld. Det var husmannsplass under Oppigard å Vålåskaret. Det er rundt ei halv mils vei frå Vålåskaret åt Langvatnet.

Det var sikkert ikke liten ferdsel etter Resdala på den tid. Namnet Resdalen skulle tyde på at det var ei ferdselsåre for folk som reiste sørfra til Nordmøre. Det gikk sikkert ei folkevandring den leia etter Svartedauen, og vegen gikk gjennom Skaret og ned Romundstadbygda. Men det vart no ei halv mils vei frå den ferdselsveien og til Langvatnet.

I 1664 budde det to brør der ute. Båe to heitte Arn og var avmønstra soldater. Den eldste var fødd i 1634. Den ene av brørne døde i 1709 og var da «inderst» i Vålåskaret. Men da var det forlengst kome nytt folk åt Langvatnet. Mannen heitte Gullik og var frå Negard å Vålåskaret. Kona heitte Ingeborg. De hadde tre barn. Men så i 1698 har det hendt noko alvorleg i Langvatnet. For det står i kirkebøkene at Rødfjelds-Quinden og hennes tyende barn vart gravlagt samme dag.

Etter den hendelsa kom det nytt folk enda en gang åt Langvatnet. Mannen heitte Sjur. I bygdeboka står det at han var frå Drugudalen, men etter kirkebøkene ser det ut for at han var født i Vålåskaret. Han hadde truleg vore dreng i Drugudala. Det var helst der han hadde fått den sterke trua på tussa og blåkailla, og det var han ikke for seg sjøl om den tida. Han vart gift med Randi Olsdatter Boggovollsæter. Dian toan flytta så åt Langvatnet som husmannsfolk under Vålåskaret.

Langvatnet var et skralt rom å berge seg på. Eiendommen var 380 x 230 sjællandske alen stor. (vel 40 dekar). Så sent som i 1777 var avlinga «6 som-merlæss eller 36 voger høe (648 kg) og ingen anden Skov eller Herligheder i ringeste måde». Næringsgrunnlaget var vel helst jakt og fangst og fiske. Det er spor etter en masse dyregraver rundt Langvatnet.

I 1720 kom det en gutt til verden i Langvatnet. Fødselsdagen er ikke oppgjeve, men det er grunn til å tru at han var fødd nyss føre jul, så det var vinter og oføre og kaldt, og uråd å komme seg til kjerka og få gutten døpt. Men å ha et udøpt barn liggende, var et stort ansvar å ta. Om barnet skulle dø, så vet alle med litt kjennskap til den kristne tro kva for alvorlige følger det måtte få. Men det var en annen ting som var mest like ille. Det var «Blåkaillan». De underjordiske som låg og lura rundt husa kvar natt for å bytte åt seg et udøptmenneskebarn, og legge att et av sine eigne i staden. Et barn som hadde en eller annan fysisk eller psykisk skavank vart kalla «bytting» all sin dag. Og alle såg skjevt på mora som ikke hadda passa barnet sitt bra nok.

No fans det forskjellige råder for å hindre slik bytting. En kunne legge stål i vogga. Det var vanlig med ein kniv under «hauputa» åt ein gutt og ei saks om det var ei jente. Et bibelblad var no det beste, men slikt var «bøvergjeld» i den tida. Ei glo i vaskarfatet var jamt bruka. Likedan skar de kors i vogga attmed hauenden. Nei, det var ihaufullt å ha eit udøpt barn liggende i huset. Det var sikkert mang ei somnlaus natt i Langvatnet og, så lenge det sto på. Aller verst i julehelga, da alle vonde makter for rundt husa for å ødelegge den kristne høgtid.

Så var det på etterjulsvinteren 1721. Det var mildt, godt vær og fint skiføre. Da vart det bestemt at no måtte gutten til dåpen. Ho Randi klara ikke dette nat-tevaket lenger. De hadde fått greie på at soknepresten, Ole Olsen Tønder, skulle preike i Meldalskirka søndag D Esto Mihi. (fastelavnssøndag). Lørdagen «firriåt» vart gutten pakka godt inn i en kalvskinnsransel. Han Sjur tok ranselen på ryggen, fikk skia på og tok den lange vegen fatt over Resvatnet, svinga sørom Resfjellet og kom ned åt Sørgard å Snoen.

Han mente det var dårlig folkeskikk å gå inn åt folk med ransel på ryggen. Derfor gikk han borti «stallsjæle» og hengte frå seg ranselen med gutten inni på en trenabbe. Så gikk han inn og tok åt å snakke med kona, ho Sirri. Han spurte om ho ville vårrå så beinsam å bårrå gutten hans te dåpen dagen etter. «Jau, det lyt da vel bli ei råd med dæ, oss ska nå åt kjerkoin kor så æ, e å han Mass». «Ja, da tæ e vel ut å hent inn den karene har hengain uti stallsjæle da», sa han Sjur, rusla på døra og kom inn att med gutten.

Dagen etter vart gutten frå Langvatnet døpt i Meldalskirka av Ole Olsen Tønder og fikk namnet Ola. Det var også døpt et barn til i kirka den dagen. Men ingen av dem fikk namnet i kirkeboka. Det står berre: «Døbt tyende barn». Men det er uten tvil at den ene var Olaguten frå Langvatnet.

Det datt tå ei stor bør tå ho Randi og han Sjur Langvatnet da dette var undagjort . Nå kunne haugfolket og de underjordiske ha det så godt. No når guten var døpt, var de uredd for at han vart forbytta.

Det var et særegent folk uti Langvatnet. Både han Sjur og ho Randi var no både fødd og oppvokse utafor folkeskikken, og dette hadde satt sine merke på dem. Når det hendte at de kom te høgden, så «bar dem sæ itj åt» som andre folk. Mangla noe av den folkeskikken som var så viktig den gongen. Alt var nytt og fremmed for dem. I blant folk oppførte de seg uvanlig og usikkert. «Dem æ kdpin», sa folk. «Dem æ itt rætt», sa andre. Ordet miljøskadd var ikke oppfunne enda. Og slik som foreldra var, slik vart også Olaguten. Og da gu¬ten vokste, så vart han og faren kalla «Langvasskopann». Men det var nok ingen ting som mangla forstanden. De var tvert imot nevenyttige og dyktige karer.

Det går mange sagn om Langvasskopene og deres merkelige oppførsel. En gong skulle han Sjur og Olaguten åt kirka. Det var sommårs tid. Ventelig hadde presten «senda bau» på dem, slik skikken var. Ungene skulle møte i kirka noen søndager for året, så klokkeren fikk lære dem det mest nødvendige i vår kristentro, slik at de kunne sleppe fram for presten i 14-15 årsalderen. Denne kirketuren var ei storhending for Olaguten. Da de kom nedi Snoengjelen, gikk det en flokk med griser borti marka, slik skikken var. Purkene hadde «pork-ski» rundt halsen som skulle hindre dem i å smyge utgarden. (Porkski var tre fjølbiter sammensatt med trenagler som en trekant). Gutten hadde aldri sett griser før. Han trodde det var troll, for han hørte snakk om troll mest kvar dag. Da han kom heim att og skulle fortelle om denne hendinga, sa han det slik: «E såg store troll å småe troll med trekorsa på. Stortrolla gjekk bortåt han far dem, åsså sa dem: Ta’n Sjur, ta’n Sjur», men småtrolla kom bortåt me dem, å sa: «Ta’ n pilt, ta’n pilt».

Han såg også mye rart inni kirka. «Det sto en mann oppi en skåp å bannast. E villa res me opp så e skoil få sjå’n vel,e, men han far støtt me fer bringa så e rauk atti båsen».

Denne historia har folk flira åt i 250 år. Forklaringa må være enkel. Presten nemnde ord som Satan, Djevelen og Helvete. Dette vart bannskap i gutten sine ører. Det er vel mange som vil kjenne seg att sjøl her, når slike ord vart bru¬ka, så sa mora: «Nei hysj, gut, du må itj bannast».

Det er også fortalt om en nyårsdag han Sjur og gutten kom åt kjerka. De kom heller seint, så presten var komme på preikestolen. Det knirka litt i døra, så alle snudde seg for å sjå kven som kom, og presten holdt også opp å preke til det vart rolig att. Han Sjur ville syne sonen sin at han også hadde folkeskikk, å så sa han: «God dag dokk på dinna sia, og god dag dokk på na sia, å god dag du oppi skåpa».

De hadde en heimelaga almanakk uti Langvatnet. De hadde skore 365 hakk i kanten på ei fjøl. Så hadde de en krok som de flytta kvar dag, og på det viset holdt de rekning med tida. Men en gong gikk det galt. De skulle åt kirka en juledag, men kom en dag for tidlig. De kom Sjurmessdagen. Og folk lo. De lo i 250 år. Men kanskje det fins ei rimelig forklaring på dette og. (Dette var på den tida den julianske kalenderen vart skifta ut med den gregorianske. I Danmark-Norge vart heile 11 dager tatt ut av dagtalet i februar 1700, mens Sverige skulle sløyfe skottårsdagene i 40 år, så kalender-stellet i Norden var heilt på tullet. Slik var det til 1753. Å få dette til å stemme med primstaven var ikke lett for de som ikke hadde kirkeklokkene og prekesøndagene å stø seg til.)

Det er også fortalt om en annen gong de kom tå «dåggå-skjela». Men da va det ei blåkjerring som ropa åt ho Randi om natta: «Du har itj ei vedski i skjul. Du har itj en brølev i bur, natta en og da’n to te jul». Og da var det på tide å begynne på med julståket.

Ellers sier sagnet at det var dyktige og netthendte karer, han Sjur og sønnen Ola. De drev og skar fjøler med handsag. Det er også fortalt at de greide å bygge ei oppgangssag utmed Jølstoin. De kunne også kunsten å brenne jernmalm som de smidde av. De greide til og med å lage lås

Han Ola fikk også ei søster, Mali fødd 1722. Kvar det vart av ho, kjenner jeg ikke til. Han Ola vart gift med ei enkje på Kvamsgjerdet. Ho heite Berit. De var gift i 1757.

En kan undres på kva de levde av på dette magre ensomme bruket. Men det er sikkert at dyregravene var en god inntektskilde. Det går et sagn om at to jenter frå Langvatnet skulle dele eiendommen mellom seg. Ei skulle få heimen og den andre dyregravene. Den eldste, som fikk velge først, valgte dyregravene. Ho mente det var sikreste levemåten.

Da ungdommen flytta ut frå Langvatnet, vart det så at han Sjur og ho Randi flytta til Druggudalen, der han Sjur døde i 1760. Etter dette vart Langvatnet nytta som sæterbruk. Mellom andre så åtte også Hemegard å Maum der ute. Det er fortalt at ho Gjartru tok med seg likserken sin når ho flytta på sætra om sommeren. Så langt frå folk visste en ikke kva som kunne hende.

No er det berre avbleika minner att av de som hadde sitt strev, sin heim, og hugnad på denne ensomme plassen i stadig krig mot en hard og nådelaus natur, og mot underjordiske vonde makter som ville dem til livs. Men sagna om dem har vært til hygge og glede i mangt et ly og lag gjennom to og et halvt sekel av meldalssoga.