Kilde:
NORSKE SAGN
ETTER FORSKJELLIGE KILDER
FORLAGT AV
CAMMERMEYERS BOGHANDEL
OSLO 1941

Det va ein skyttar i Kvam i gamle dågå,» fortalte reinskytteren Per Fuggelskjellé, «og han heitte Per Gynt. Han låg støtt inni fjelle, og der skaut ‘n både bjønn og elg – for i di ti’om va det meire skog på fjelle, og der heldt det til, slikt ofryskjé. Så va det eingong seint på hausten, lenge etter buferdstid, at ‘n Per skull åt fjelle. Alt folke va heimatt-reist tå fjelle, så nære som tri budeio. Da han kom upp imot Høvringen, – for der skull han væra i ei sæter um natte, – va det så myrkt at han kunn ikkje sjå ei hånd for seg, og hundan tok til å stor-søkje så det va reint spøkjé. Rett som det va, kom han innpå nogo, og da han tok burtpå det, va det både kaldt og sleipt og stort. Han trudde ikkje han va komen av vegen heller, så han kunn ikkje veta kå de va; men ohoglé va det.

– ”Kæm e detta?” sa ‘n Per, for han kjende det røyvde på seg.
– ”Å, de æ’n Bøyg,» svårå det.

Med det va ‘n Per Gynt like klok, måta; men han gjekk utmed det eit stykkje, «for ein sta’n lyt e fel koma fram tenkte’n. Best det va, kom ‘n innpå nogo att, og da han tok burt på det, va det både stort og kaldt og sleipt.

– ”Kæm e dæ?” sa ‘n Per Gynt.
– ”Å, dæ æ Bøygen,» svårå det att.
– ”Ja, anten du æ rett hell bògjé, så lyt du sleppe meg fram,” sa ‘n Per; for han skjønte at han gjekk i rund ring, og at Bøygen hadde ringa seg um sele. Dermed så le’a ‘n Bøyg litt på seg, så vidt at ‘n Per kom fram åt selé. Da ‘n kom inn, va det ikkje ljosare der hell ute, og han fór og fomla ikring veggjene og skull setja frå seg børsa og leggje ned skreppa; men best han gjekk og trevla seg fram, kjende ‘n detta kalde og store og sleipe.

– ”Kæm æ dæ?” ropte ‘n Per Gynt.
– ”Å, dæ æ den store Bøygen,” svårå det.

Og kor han tok, og kor han bau til å gå, så kjende ’n ringen tå Bøygjé.

– ”Her æ dæ nok ikkje godt å væra,” tenkte ‘n Per Gynt, ”sia denna Bøygen æ både ute og inne; men e ska fel skjepa på denna tverrbleggenl.”

Så tok børsa og gjekk ut att, og trevla seg fram til han fann skallin på ‘om.

– ”Kå æ du for ein?” sa ‘n Per.
– ”Å, e æ den store Bøygen i Ætnedalé,” sa stortrølle.

Så gjorde ‘n Per Gynt bråfang og skaut tri skot i hugue på det.

– ”Skjot eitt te !” sa Bøygen.

Men han Per visste bæ’re, for hadde ‘n skote eitt te, hadde det gått attende på ‘n sjøl. Dermed tok døm både han Per og hundan, og drog stortrølle ut, så døm kunn komå væl inn i sele. Mea skratta og log det rundt i alle haugan:

–    ”Per Gynt drog mykjy, men hondæin drog meir,” sa det.

Om morgon skull ‘n ut og veide dyr. Da han kom inn i fjelle, fekk ‘n sjå ei førkje som lokka fenæin over Tverrhø. Men da ‘n kom dit upp, va gjenta burte og fenæin au; han såg ikkje anna hell ein stor hop med bjønn.

– ”Nå ha e aldri sett bjønn ha hopa seg førr,” tenkte ‘n Per ved seg sjøl; men da ‘n kom nærmare, va døm burte alle sammen, umframt ein.

Så hua det i ein hang burti der:

”Akte galtin din
Per Gynt æ ute
mæ svansen sin!»

– ”Å, dæ bli oheppe for ‘n Per, men ikkje for galtin min, for han ha ikkje tvætta i dag,” sa det i haugen.

Han Per vaska nevan sine i det vatne han hadde, og skaut bjønnen. Da log og skratta det i haugen.

– ”Du kunn akta galtin din!” ropte det.
– ”E kom ikkje i hog han ha vasskoppen imillom føtom,” svårå den andre.

Per flådde bjønnen og grov skrotten ned i ure, men skallin og skinne tok ‘n med seg.

På heimvegen trefte ‘n ein fjellrakke.

– ”Sjå lamme mitt, kå feitt dæ går,” sa det burti ein haug.
– ”Sjå svansen hass Per, så høgt ‘n står,” sa det i ein annan hang, da ‘n Per la rifla åt augae og skaut ‘n.

Den flådde ‘n og tok med seg, og da han kom åt sætern, sett ‘n hugue uttafor med gapande kjeft. Så gjorde ‘n upp varme og sette på ei supgryte. Men det rauk såreint orimelé at han va mest ikkje god til å halde augun uppe, og derfor laut ‘n læta upp ein gluggje som va der. Best det va, kom det eit trøll og stakk inn gjenom glug-gin ein nåså så lang at ‘n rokk burti skorstein’.

– ”Her ska du sjå snythøinn!” sa det.
– ”Her ska du kjæinne supkøinn!” sa ‘n Per Gynt, og auste heile supgryta over nåsan på det.

Trølle av stad og bar seg ille; men rundt i alle haugom skratta og log det og ropte :

– ”Gyri Suptryne, Gyri Suptryne!”

Nå va det stilt ei stund; men det vara ikkje lengje før det vart ståk og styr att uttafor. Han Per såg ut, og der såg ‘n ei vogn med bjønne for; dom væla upp stor-tredie og reiste inn i fjelle med ‘om.

Best de va, kom det ei vasbytte ned gjenom pipa og sløkte varmin, så ‘n Per vart sitjan’ der i myrkre. Da tok det til å knitle og skratte i alle krokom, og så sa det:

– ”Nå ska dæ ikkje gå bæ’re mæ ‘om Per hell mæ Valabudeiom.”

Så la ‘n Per på varmin att, tok hundan, læste att sele og la nordetter åt Valsætrom, der di tri budeiun låg. Da han kom eit stykkje nordpå, brann det slik der, som Valsætrin skull stå i ljos lògå. Med det såmå trefte ‘n ein hop med ulve, og nogre tå døm skaut ‘n og nogre slo ‘n i hæl. Da han kom åt Valsætrom, va det kolmyrkt der og ingen brånå; men det va fire fræmonde kare inne som heldt på med budeiom, og det va fire haugtrøll, og døm heitte Gust i Væré, Trond Valfjellé, Tjøstol Abakka og Roly Eldførpungje. Han Gust i Væré sto uttafor døre og skull halde vakt, me’ di andre va hjå budeiom og fridde. Han Per skaut etter ‘om, men råka ikkje, og så reiste ‘n Gust i Væré. Da ‘n Per kom inn, ståka døm stygt med budeiom, og tvo tå gjentom va reint vetskræmde og ba gud hjòlpe seg; men den tridje, som heitte GæilnKari va ikkje redd; døm kunn gjerne komå, sa ho; ho kunn nok ha hog til å sjå om det va to i slike kare. Men da trølle skjønte at ‘n Per va innkomin, begynde døm å bæra seg ille, og sa åt Eldførpungjé at ‘n laut leggje på varmin. Med det såmå sette hundan på ‘n Tjøstol og reiv ‘n i koll i årin, så oska og eldmørja gauv ikring’n.

– ”Såg du slangæin mine, du Per ?” sa ‘n Trond Valfjellé – det va ulvæin sine han kalla så.
– ”Nå ska du såmå veigen som slangæin dine,” sa Per og skaut’n. Sia slo’n Åbakkjin ihæl med børsekolven, men Eldførpungen hadde reist upp igjenom pipa. Da ‘n Per hadde gjort det, fylgde han budeiom til bygdar, for dom torde ikkje væra der lenger.

Men da det lei mot jul-leite, va ‘n Per Gynt ute att. Han hadde høyrt um ein gard på Dovre, der det kom så fullt tå trøll kor julkveld at folke laut rømme av åt andre garde. Dit ville ‘n, for han va hoga etter trøllom. Han kledde seg ut riktogt stygg, og så tok ‘n med seg ein tam kvitbjønn, og syl og bek og bustleiv. Da ‘n kom dit, gjekk ‘n inn i stugo og ba um hus.

– ”Gud hjòpe oss,” sa mannen; ”oss kann ikkje låne deg hus, oss lyt reise tå garde sjølve, for kor einaste julkveld kjøm det så fullt med trøll her.”

Men Per Gynt han meinte på det, han skull nok renske huse for trø11, og så fekk ‘n lov til å bli da, og fekk eit purkeskinn attpå.

Så la bjønnen seg bak omnen, og han Per tok fram bek, syl og bustleiv og sette seg til å gjera ein stor sko tå heile purkeskinne. Han sette i eit sterkt reip til snøreband, så ‘n kunne snurpe att skoen ikring; eit par handspake hadde ‘n også ferdoge.

Rett som det va, så kom døm, med fele og spelmann, og summe dansa og summe åt tå julkosté som sto på borde; summe steikte flesk, og summe steikte mylappe og mykjy anna ofysé, – den julkosten hadde døm med seg sjølve. Da fekk nogre sjå skoen han Per hadde gjort. Den, tykte døm, va åt ein stor fot; så skull døm freiste’n, og da alle hadde sett uppi eine foten, så rykte ‘n Per te, og sette den eine handspakin i og bende te, så døm sat fast i skoen alle sammen. Men så stakk bjønnen nåsan fram og lufta på steikjé.

– ”Vil du hå kurv, kvitpaus?” sa eit tå trøllom, og kasta ein glosteikt mylapp like i gape på ‘om.
– ”Klor og slå, bamse!” sa ‘n Per Gynt. Så vart bjønnen så arg og vill at ‘n fór upp og slo og klora døm alle sammen, og ‘n Per Gynt slo burti hopen med den andre handspakin, som um han ville slå inn skallin på døm, – den spakin hadde ‘n firkløvd, så døm ikkje skull få rekna tå seg slagjé.

Da laut trøllé rømme, og ‘n Per vart væran’ der og livde væl tå julkosté heile helgjé.

Sia høyrde døm ikkje meir til trøllom på mange år. Men mannen hadde ei ulvsblakk merr, og den rådde ‘n Per ‘om til å setja på føl under, som kunn fara og kjæte seg ikring millom haugom der.

Så va det ved jul-leite mange år etter – mannen va i skogen og hogg ved åt helgen; da kom det ut eit trøll og ropte åt ‘om:

– ”Ha du dæin store kvitpausen din æinnå, du ?”
– ”Ja, han ligg heime bak omn’,” sa mannen, ”og nå ha ‘n fått sjau onge, mykjy større og argare hæill’n æ sjøl.”
– ”Så kjøm oss æilder meir åt deg!” ropte trølle.