Internt referansenummer: Bok-07. april-2020
Kilde:
GAMLE BYGDEVEGEN
FINNSKOGFORTELLINGER
Av: ÅSTA HOLTH
FORLAGT AV
ARTHUR ROSÉN AS
OSLO 1944

Porkkala-fela (Det var som om DJEVELEN sjølv spela)

(Gränsrider Olaus Olsson, Røjdåfors, fann fela og har henne enno)

NB! Bildet er kun et illustrasjonsbilde, og er malt av Anders Zorn.

Ein mann gikk i skogen ovanfor garden sin og leitte etter hellestein. Han fann ein flat og fin ein millom vindfall og linnea. Flådde mosen av og kjende at steinen rugga. Så stakk han hendene inn under kanten og kvelvde hella på kant. Da vart han ståande som nomen. For nede i den avlange steingrava låg ei fele. Små, klissen sopp vaks på lokket. Lakkeringa var av, fela såg bleik og avsjela ut, han laut tenke på ein død som var lagt her til den siste kvila. Bogen låg ved sia. Mannen fekk hella frå seg, tok fela varsamt opp og strauk med bogen over strengene. Fela fekk så vidt gitt frå seg ein liten hås jammer — så rasa taglet or bogen, fela datt ned så mannen heldt berre halsen att i hendene, sargen rette seg ut, som ein trøytt likam strekker lemene sine. Frå felehalsen i hånda åt mannen grein eit utskøri dyreansikt opp mot han.

Porkkala-fela ga frå seg siste tonen seksti år etter at ho og eigaren var lagt i kvar si grav.

– Den fela skal ikkje få gjera meir vondt! sa Pulsu da Ola Porkkala, Halteguten døydde. Og same natta som Halteguten drog sitt siste sukk vart fela borte. Somme sa at Pulsu hadde brent opp fela, andre sa at dei hadde sett henne på veg ned mot Røgdensjøen om natta med fela under armen. Men det var og dei som var sikkre på at Puken hadde henta både Halteguten og fela hans. Det var ikkje meir enn ein kunne vente. Hadde han kanskje ikkje seld seg til Puken med hud og hår – der oppe under Styggfossen ei torsdagsnatt for mange år sia?

Ola Porkkala hadde ikkje vøri som andre. Han var halt, vagga iveg på ein dårleg underkropp, medan overkroppen var brei og sterk og ansiktet slett ikkje stygt. Heile barndomen hadde han lidd for den skrøpelige kroppens skuld, og han kjende ikkje vanlukka si minder da han vart vaksen. Venner hadde han ikkje lett for å få. Han var skygg og drog seg helst unna. Vesle Pulsu og fela – han hadde ikkje fleir.

Tre torsdagskvelder på rad hadde han stått under Styggfossen med fela si. Selja seg til Puken – ja, alt var betre enn å kjenne seg som ein mindreverdig all sin dag. Folk skulle få lov å kalle han meister i ein ting.

Kva som hende den tredje torsdagsnatta fekk ingen full greie på nån gong. Men han var kommi til folk om morgonen, bleik og rar. Fingrane på vinstre hånda kunne han ikkje rette heilt ut meir etter den natta, og dei var aldri i ro, sjøl om han ikkje hadde fela i hendene. Men spela kunne han! Sorg og glede flaut om kvarandre frå strengene som Puken hadde rørt ved, over heile Finnskogen gret og song Porkkala-fela. Han kunne spela seg heilt bort, auga stod stive i hugu, han spela spela – spela, slutta ikkje før dei tok fela frå han med makt.

Det var ikkje nokk med at han spela seg sjøl til helvete, han spela æra frå kjæresten sin, Pulsu, og helse og vett frå sonen sin. For det var klart at det var Guds straffedom. når barnet åt Pulsu vart tomset og halt og oppingomme. Pulsu gret nokk i smug. Gifte seg kunne dei ikkje. Korleis kunne han som hadde seld seg til Puken komma nær Guds hus? Og korleis ville det gå med den vidgjetne evna hans om han fekk Guds signing? Pulsu gret. Men der Halteguten gikk fekk Pulsu gå. Å bryte med han tenkte ho aldri på.

Eit heilt langt liv heldt Pulsu ut. Eit liv fullt av otte og verk, men og av glede og kjærleik. Ofte banna ho fela. Men like ofte let ho tonerne bera seg i roleg lukke, flaut og vogga på mjuke tonebylgjur. Ho hadde sett kor jentene vart kjælne i auga når Halteguten spela, og kor fort blodet kokte i gutane. Ho kunne stå i redsle og sjå kor vonde makter løyste seg når han sat der med bleikt og stivt ansikt på skakke over fela. Ja det var som Puken sjøl stod bak han og lo. Og ho kunne tenke som så: Nå – nå i kveld knuser eg fela! Nå bryt eg ho i tusen bitar og brenner henne opp! Men når ho så fekk Halteguten til ro, når vondemakta slepte taket i han, så glømde ho alt og kjende seg lukkeleg. Så strauk ho det trøytte hugu hans og tenkte at hans veg var hennes veg, med eller utan Guds signing!

Ho sat og vaka ved senga hans. Han var gamal nå. Men ansiktet var ungt ennå, og Skarpskøri under den svarte luggen. Tru det blir slutten? tenkte Pulsu. Enden på dette vonde, skiftande, herlege livet? Men sia -? Ånei, han måtte ikkje døy – ennå! Ikkje inn til den evige pina ennå! Pulsu neste hendene hardt. Be torde ho ikkje. Ho hadde ikkje teke Guds namn i munnen på tjugu år – fordi Haltegutens lagnad var hennes.

Halteguten heiv seg i senga. Auglokka var blå huda låg gul og stram over dei sterke kinnbeina. Heile tia gikk fingrane hans som om han spela. Og på veggen hang fela. Å, denne fela! Opphavet til alt vondt! Dyreansiktet gliste og grein levande ned mot Pulsu. Halteguten vreid på hugu for å sjå fela.

– Fela – sa han.
– Ja – fela – hå med den?
– Få a hit…

Pulsu kvidde seg, men ga han fela og bogen. Han strauk famlande over strengene. Ansiktet hans var trøytt og pint. Kva ville han med fela nå? Det var sikkert nå han ville segja, på sin måte. Det song litt i strengene. Men det var ikkje dei vanlege, villskapen frå hundre blå dansenetter på Dansaskjeret. Så seig hendene hans ned. Han strekte seg trøytt. Ansiktet hans var så fredeleg at Pulsu undra seg: Kunne han gå så roleg inn i usæla? Ho tok fela varsamt frå han og la henne på bordet. Ennå song det i strengene – lenge, lenge, tykte Pulsu ville ikkje fela tia? Dette fæle instrumentet, det var som nålevande, så sørgde og gret det… I same stunda døydde Halteguten.
– Den fela skal ikkje få gjera meir vondt!

Pulsu var på veg ned mot Røgden med fela klemd inn til seg. Ingen skulle spela på Porkkala-fela meir! Ingen skulle bli tryllt av tonerne, ingen skulle spela seg Puken i vald. Inga gjente skulle gå etter der fela lokka ett heilt liv.

Ho tok tak om felehalsen, ferdig til å knuse fela mot strandsteinane. Men så kom ho til å sjå over mot Tvengrsberget på andre sia av sjøen. Og hugste… Der på tunet hadde dei dansa ein lørdagskveld, til feletoner som kom frå denne sia – frå Porkkala! Slik klang fela i hendene åt Ola Porkkala. Pulsu hikste og klemte fela mot barmen. Felehalsen var sliten av fingrane åt Ola.

Her på gripbrettet hadde dei dansa. Her hadde hukua hans kvilt. Nei, Pulsu greide ikkje å knuse fela eller kaste henne på sjøen. Ho småsprang opp mot skogen. Der sette ho seg på ein stein og pusta ut.

Der nede i stugua låg Halteguten, still og kvit med hendene nest over bringa. Fyrste gongen hendene hans var nesta. Han skulle aldri røre seg meir eller tala til henne. Her i fanget hennes låg fela – fela som hadde vøri ein del av Halteguten. Og fela hadde mål ennå. Ho rørde lint ved strengene, fela ga lyd, tala til henne. Det var han som tala til henne gjennom fela. Hugser du korleis eg song om kjærleik og pine? Hugser du korleis eg bar deg på mjuke bylgjur? Hugser du det svarte hugu til Ola Porkkala, bøygd over fela, bøygd over deg? Såg du kor fredeleg han somna inn til slutt? Kanskje bønene som ikkje kom over munnen song seg ut i den siste feletona? Du er gamal nå, Pulsu. Angrer du? Tykjer du livet ditt er spillt? Ånei. Du ville velja det same på nytt om du kunne. Du ville velja kjærleiken åt Halteguten. Og vegen hans ville du gjera til din.

Og Pulsu la fela fint til rette i ei lita tør grav og kvelvde ei steinhelle over. Ingen skulle spela på Porkkala-fela meir. Men tytebærblom og linnea skulle pynte grava i alle år – der fela åt Ola Porkkala var lagt til den siste kvile.