Kildeinformasjon:

Internt referansenummer: 05.03.2013 – A
Kilde:
RUNER I SKOGLANDET
FOLKEMINNE FRÅ INNHERAD
Av: Otto Sandhaug
Klikk her for å lese om Otto Sandhaug på Wikipedia
Klikk her for å lese om Otto Sandhaug på Steinkjerleksikonet (med bilde).
Teikningar: Waldemar Schei
RUNE FORLAG – TRONDHEIM 1964
A/S Nidaros og Trøndelagens Boktrykkeri
Klikk her for å lese bokens ”Forord” 

 

Tuft og tun frå gamalt

 

Alle stader er det tufter som gror att i skogen. Villmarka tek grådig sitt attende så snart ho får høve til det.

Når sterke og omsorgsfulle hender ikkje onnar meir, gror staden smått om senn ned i skog og mose og glømsel. Og ingen veit lenger kva han heitte som første gong sette spade i jorda der.

Så lenge er det sidan —

I Verran er det Og tufter som ligg så langt attende i tida. Som Dalaunet og Føggelsannan.

Det blir fortalt at det i si tid var ein sorl frå Vestvik som rydda Dalaunet — kor mykje det no er i det. Utruleg er det vel ikkje, for dette er midt i utmarka til denne garden.

Men kven det var som tok til på andre staden det her er snakk om, veit ingen. Her har sjølve sagnet tagna. Så det er nok stygglenge sidan. Og ikkje er det stort meir enn namnet att av denne «garden» no, Føggelsannan, eller Føglane som professor Rygh nemner det i verket sitt «Gårdsnavn i Trøn-delag». Men eit namn segjer mykje. Og dette er poesi —

Føglane — kanskje var han ein einsleg fugl, han som budde her, og helst ville ha det såleis. Men sans for eit vakkert og naturalistisk namn hadde han — og eitt som høvde.

Staden er nemnt i Aslak Bolts Jordebok og var altså matrikulert eigedom alt på den tida.
Ein annan attlagd bustad er Hovdlia. Høgt ovafor skog og skugge ligg ho og er berre hengbratte bakkane dit.

Her har det budd folk for ikkje svært lenge sidan.

Den første busittaren her heitte Jakob, og var etter kva gamle folk kunne fortelle, i si tid ein sjeldan heldig kropp med di han fann ein god slump pengar i jorda der, vart det sagt.

Lykkelege menneske, slikt hender ikkje kven som helst — og kanskje det ikkje hendte han heller — iallfall ikkje slik at det gjorde noko.

Denne Jakob flytta seinare til Mollan og har no ei stor slekt etter seg, der Jakobnamnet framleis lever.

Etterpå kom Ola Gabriel frå Skalnesset til Hovdlia. Han flytta seinare til Meltingen i Mosvik. Tridje oppsittaren heitte Just Kastberson. Han skulle vera ein heil kjempekar så sterk, er det sagt, noko som sikkert kom vel med mange gonger så tungvint som alt var der.

Da Just var død, hadde enka og bonna heimen ei tid, men dei flytta seinare ut. Ho døde forresten på Sandviknesset i Mosvik.

Den siste som budde i Hovdlia, var Iver, ein halvbror til gamle Nils Hovd på Hovd i Verran, og var rimelegvis frå Inderøy. Han bala der i mange år og døde ikring 1902. Og etter at bonna hans flytta der ifrå, har det ikkje budd folk i Hovdlia.

No ligg også denne heimen øde og er ei rune i landskapet berre som har sitt å fortelle om tider og menneske som var og for.

Men dei fleste attlagde bustadene i Verran, samla på ein plass, er likevel Røsliplassane ved Røsvatnet.

Når sterke og omsorgsfulle hender ikkje onnar meir, gror staden smått om senn ned i skog og mose og glømsel. Og ingen veit lenger kva han heitte som første gong sette spade i jorda der.

Teikning av Waldemar Schei.
www.historier.no har gjort alt somm står i vår makt for å finne etterkommere eller andre som kan sitte på rettighetene til bildene som Waldemar Schei har tegnet. Vi har imidlertid ikke klart å finne frem til noen rettighetshavere. Hvis det er noen som kan kome med informasjon om hvem som kan sitte på slike rettigheter ber vi de ta kontakt med www.historier.no.

Her er det ei heil lita grend lagt øde. Og den tida det var folk i alle heimane her, var dei ikkje så reint få.
Her budde Ola og Eirik, Brynål og Jakob, Nils skreddar, Per Sondfløtt og kva dei heitte alle saman.

Dei var dalingar, innflyttarar frå Gudbrandsdalen som kom her etter nødsåra 1812-13 og utover, folk det hadde vorte for trongt åt i det gamle samfunnet. Så kom dei her og slo seg ned i skogen og villmarka, rydda og bygde heim og bu. Og trass staden dei hadde valt seg låg langt avleies opp mot vidda og fjellet, sende dei helsingar heim og fortalde dei budde ved sjøen —. Noja, etter forhold dei var vant med kunne ein skyne det —

Det var ikkje større gardane just dei vart sett på her heller — og sjøl veit korleis dei klara det. Åja, — det var no heller ikkje så feitt for alle, men dei slo seg igjenom frå år til år og tykte kanskje stundom dei hadde det så bortimot bra. Visstnok var det ikkje stort verre enn kva småkårsfolk flest hadde det den tida. Dei korkje svalt eller fraus ihel — det var dem som gjorde det Og —. Så sett under den synsvinkel kan ein kanskje segje dei hadde det som vanleg — og vart slett ikke ødelagt av for høg levestandard —

Men no er dei borte, og tuftene øde og halvt attgrodde her som andre stader slitarsterke hender ikkja onnar meir.

Berre minna er att. Dei har ikkje glømsla rådd med. Serleg ikkje når det gjeld den eine av dem — Nils skreddar — som var ein underleg knøl til kall. Og om han er det mange sogor.

Han var ein aparta god handverkar, denne Nils, og eldande snåp til å bruke nåla. Han kunne saume ei bukse med ei sinna kjerring koka kveldsgrauten, sa dei gamle — så det skulle tyde på at han var kar om å få det frå seg.

Dessutan var han ein lur og uttenkt kropp, gløgg og munnrapp og ordhitten som ein storlygar, men ein arm og lutfatig Lasarus som attåt alle slags gjenvordigheter også hadde ei serskilt plageånd å strid med alle sine dagar — den hersens lensmannen —

Han kom der støtt og stendig og panta eitkvart. Var det ikkje det eine, så var det det andre. Å, det fans ikkje ei sjel han hata og forakta slik som den karen. Kom han der ikkje skum og dyster kanskje med all verdsens ondskap og ulykke i hælane sine og gjorde det kusleg ikring seg av berre stinn osande uhygge! Det var beint fram som han stod i intimt leddtog med sjølve den vonde —

Var det så underleg om Nils — som det kristenmenneske han var — nytta alle høve til å snyte den djævelen rett grundig.
Ein gong kom den nidkjære lovens mann dit og panta konnavlinga med ho enda stod på staur. Jaha, det var ingen ting å gjera med det. Kallen berre peikte med eit skeivt grin og sa: Versågod, syttan konnstaurar, skriv opp! Og lensmannen skreiv opp.

Men da konnet var tørt, bar Nils det inn på låven og trøska det utor over kanten på ei tomtynne. Sidan bar han dei utpiska halmdustene utpå åkeren og tredde dei på stauren att.

Litt etter kom lensmannen og skulle halde auksjon over den rikdom av markens grøde som Nils, det ugudelege men¬neske hadde vorte velsigna med det året.

Men da han fekk sjå korleis denne herlegheita no såg ut, vart han både stuss og undersam og heller bøs der han sto.

Tja, — sa Nils, det ver og vind og bjønn og varg ødelegg, ska vel ikkje eg svi for!

Han stod der og var vorte bøs, han og no — og ikkje den som fann seg i kva som helst —

Jaja, så var det ikkje meir å gjera med den tingen. Utpiska halmduskar var ikkje stort å halde tvangsauksjon på.

Ein annan gong kom lensmannen og tok utlegg i den einaste omnen Nils åtte. Dette likte Røslikallen berre så måteleg, som rimeleg kunne vera. Og da lensmannen hadde reist, gjekk Nils til grannen sin, han Ola, fekk han med seg og grov omnen ned i skysgøra.

Men natta etter grov Nils, den luringen, omnen opp att, tremsa han bort i vatnet og søkte han ned i luna ved dammen. Og denne gongen passa han vel på at ikkje Ola var med —. I staden fann han i noko anna rart han grov ned i skysgøra.

Så ein dag kom lensmannen med vitne og skulle halde pant-auksjon igjen hos denne freidige kampanen Nils Røsli.

Men dette let til å vera snarare sagt enn gjort når pantet var borte. Og ikkje såg det ut til å skulle finnast heller, same kor lensmannen og karane hans grov og leitte. Nils var det sjølsagt inga greie å få på. Og kor omnen var vorte av visste ingen.

Men da var det Ola, som var ein gudfryktig mann med ein djup og kristeleg respekt for øvrigheita — som han og hadde høyrd skulle vera av Gud — ikkje våga anna, han måtte lette samvitet sitt og sladre. Og det hadde sjølsagt Nils, den reven, gjort rekning med.

Så bar det til skysgøra. Lensmannen fann seg eit grev og la av garde. Og dei andre fylgde smått flirande etter. No var da den floken løyst. Tarm til kall Og du!

Men Nils gliste godt i skjegget.

Og da lensmannen hadde grave så lenge at noko rart og stinkande lodde kom til syne i fraudungen, kunne ikkje inn¬marige Røslikallen halde seg lenger, men lo høgt i eitersur og godhjarta ondskap:

Ja, no må du berre klempå, kar, så finn du ein av dine eigne den neri —

Det var ikkje anna enn ein dau grabukk i skysgøra.

Tja, sa Nils og sette opp eit skuldlaust andlet, der ser du kor mykje folkeslarvet er å lite på —. Og lensmannen måtte diverre sanne det.

Ola, stakkar, stod som han skulle sige i jorda.

Øvrigheita måtte reise med uforretta sak denne gongen 6g. Men straks etter var den dyrebare omnen på plass igjen der han skulle vera. Og den dagen var Nils i eit godt og lykkeleg humør. Ja, mest som eit betre menneske. For det var som han hadde gjort sin kristenmannsplikt og drivi ap med sjølve hinmannen —

Den gongen var det ei ulykkeleg legdskone som gjekk på omgang i grenda. Ho hadde fått det ukoslege namnet Jælken, kva det skulle vera godt for.

Som skikk og bruk var den tida vart slike flytta frå gard til gard og gjekk på omgang frå den eine til den andre. Men ein preikesundag døde ho brått og uventa i Forsølom medan sjølfolket var med kyrkja og det ikkje var nokon annan ilag med henne heime enn ein halvvaksen framandgut dei hadde just da.

Denne guten skulle vera noko uvøren av seg, så dei visste ikkje om han kanskje hadde vore uvarsam hardhendt med gamla, og dei fann det difor rettast å få lensmannen dit til å sjå på saka, så det ikkje vart noko leiheit etterpå.

Ja, lensmannen kom og fann alt i orden. Ho var død, gamla, og det var vel det beste som kunne ha hendt henne — så det forårsaka vel neppe noko større bygdesorg, nei —

Men ei tid etter møttest Nils og lensmannen på Vestvik-skogen. Lensmannen kom køyrande og Nils gjekk.

Hei, du, ropa Røslikallen. Er du hesteskjerar, du! Hesteskjerar! beit den andre i og stogga hesten. Eg er lensmannen!

Å — sa Nils, storundersam. Er du lensmannen —. Nei, eg trudde du var hesteskjerar, eg, for eg høyrde dem henta deg åt Forsølom da dem gjella ihel den gamle jælken der!

Lensmannen snøste og slo på hesten. Men Nils stod att, gliste og gotta seg.

Nei, han hadde ikkje noko godt auga til lensmannen, han Nils, og dynga han ikkje ned av søt og utidig smiger, det skulle vera synd å segje.

Men før alt stilna, kom han på andre tankar sjøl der og fann at han i mangt jamvel var å likne med eit menneske — sjøl han —

Det gjekk såleis til:

Nils vart hekta for noko ved han hadde teke i ålmenningen. Og da han ikkje makta reie ut bota han vart ilagd, skulle han i lensmannsarresten og «sitte» på vanleg «fangekost» som det heitte.

Men dette med fangekosten tok dei det ikkje så høgtideleg med i lensmannsgarden på Vestvik. Kallen fekk den reine vertskapskosten og sa det sjøl seinare, at så godt hadde han aldri havt det i si tid. Det var berre synd det ikkje var fleire døgna. Og så det, at ho Ane, kjerringa hans ikkje kunne få bytte med han etterpå og «sitte» like lenge ho òg —. Og det hadde han sikkert rett i.

Ho sat heime og var mor til 18 ungar, så ho hadde sikkert havt godt av ei tid med slik «fangekost» —

No er dei borte, både Nils og dei andre, og øde og tomt er det i Røsliplassane, med bregnegras og nesler i attramla kjellarrøys.

Men når vinden ein haustkveld dreg våt over lende, da er det som det græt i den gamle tufta, og klagar seg så sår ein urett.

Skisgøra = frau-siget frå møkkdungen, også om sjølve dungen.